Turan Şairi Ergeş Uçkun

Uçkun hayatını Turan için harcamış çok kıymetli bir şahsiyetti. Güney Türkistan’da, Anthoy’da başlayan 82 yıllık çileli bir yolculuk Silifke’de noktalandı.

 

Turan Şairi Şahımerdankul Hanoğlu Hacı Ergeş Uçkun bir kalp krizi sonucu Hakkın rahmetine kavuştu. Yaklaşık 10 yıldır Mersin'in Silifke ilçesinde yaşayan ve geçirdiği felç nedeniyle konuşamayan Uçkun 36. Silifke Kültür Haftası etkinlikleri dolayısıyla ilçede bulunan Türk Dünyası Halk Oyunları ekibinin gösterisi sırasında fenalaştı. Ömrünce Turan için çalışan Şairin, Türk Dünyasının birliği için, Turan için atan kalbi bu heyecana dayanamamıştı. Silifke Devlet Hastanesi'ne kaldırılan Uçkun bütün müdahalelere rağmen kurtarılamadı. Öldüğünde 'vatanım' dediği Silifke’ye gömülmek istiemişti, 26 Mayıs günü düzenlenen törenle Silifke’de toprağa verildi.

Mekânı cennet olsun.

 

Güney Türkistan (Afganistan) Özbek Türklerinden olan Şahımerdankuloğlu Ergeş Uçkun, Afganistan'ın Meymene vilayetine bağlı Anthoy'da 21 Şubat 1927'de doğdu. 1938-44 yılları arasında Anthoy İlkokulu'nu bitirdi. 1950 yılına kadar Kabil Darül-muallimînin’de okudu. 1950-52 yılları arasında Kabil Darülfünunu'nda kimya ve biyoloji okudu. 1952-54 yılları arasında Anthoy'da öğretmenlik yaptı. Siyasî dalgalanmalar yüzünden Meymene'ye gönderildi. 1957 yılına kadar Ebu Ubeydî Cuzcânî Lisesi müdür muavinliği görevinde bulundu.

 

O zamanki Afgan Hükümeti'nin Türklere karşı açtığı yok etme siyasetine isyan ederek sevdiği mesleği ve vatanından ayrıldı. Yıllar sonra eşine, “12 yaşından itibaren Turancılık adına yaşadığını ve köy köy dolaşarak haksızlığa uğrayan Türklere yardım etmeye çalıştığını” anlatmıştı. Uygulanan politikaya karşı geldiği için Afgan hükümetince, ölü ya da diri olarak yakalanması için para ödülü konmuştu. Çocukluğundan beri, bütün Türklerin tek bir çatı altında yaşaması gerektiğini savunmuş, şiir ve yazılarıyla birlik ve beraberlik sağlamaya çalışmış, işkence gören Türklere destek vermişti. Başı için ödül konulunca, yaya olarak önce Pakistan, oradan da İran'a kaçtı. 1957'de de “Ay yıldızıma kavuştum” dediği Türkiye'ye sığındı.

 

1957-61 yıllan arasında Adana'da Toros İlkokulunda öğretmenlik yaptı. 1961 yılında eşi Türkan Hanımla burada tanışarak evlendi. Aldığı 160 lira maaşla geçinemeyince aynı yıl istifa etti. İngilizce bildiği ve Kimya, Biyoloji eğitimi aldığı için Mersin Ataş Rafinerisi laboratuarında işe alındı. 1974 yılında oradan da ayrıldı. O dönemlerde insanların birbirlerini öldürmelerine neden olan karşıt siyasi görüşlerin hâkim olması, 4 erkek çocuk sahibi olarak aileyi korkutmuştu. Asıl hedefi hadiselerin kaynağından gelişmeleri takip etmekti. Timuçinhan, Timurhan, Belidahan ve Aybarshan adlı oğullarını bu kargaşadan uzaklaştırmak için bir arkadaşı aracılığıyla Amerika'ya gitti. Princeton'da Mobil Oil'de teknik eleman olarak çalışmaya başladı.

 

Ergeş Uçkun, ABD'de Türk Dünyasını bölme, parçalama ve yönetme çalışmalarını yakından takip etmiş, çıkardığı Çapandaz (Oğlak oyununda, oğlağı herkesin elinden çekip alan ve yarışı hep birinci bitiren manasına) Dergisini kendi kıt imkânlarıyla çıkarıp Türk Dünyasına, Afganistan'a ulaştırmaya çalışmış, şiirleriyle, yazılarıyla Türk Milletini uyarmaya, ayağa kaldırmaya, birleşmeye bütünleşmeye çağırmıştı.

 

1990 lı yıllarda Türk Dünyasının yeniden bağımsız Devletler halinde uyanışı onu ümitlendirmişti. 1996'da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde 4'üncüsü yapılan Uluslararası Şiir Şöleni'nde verilen ve 3 büyük ödülden biri olan ‘Şeyh Galip Ödülü'ne layık görüldü. Yaklaşık 30 yıl ABD’de yaşadıktan sonra yeniden Türkiye'ye döndü, Silifke’ye yerleşmeye karar verdi. Bir ev yaptırdı. En verimli döneminde, yanılmıyorsam 2004'de Yazarlar Birliği’nin Strazburg'da düzenlediği Şiir Günlerine katılmıştı.

 

Bu seyahatten dönüşte felç geçirdi ve konuşamaz oldu, kendi ifadesiyle Strazburg'da zehirlenmişti. Bir volkanın lav püskürememesi gibi bir durumla karşılaşan Ergeş Uçkun, o seksenlik genç, suskunluğunu yaşıyordu. Türk Dünyası sahipsizdi, o Türk Dünyasına sahip çıkmaya çalışıyordu ama maalesef Türk Dünyasına gönül veren bizler onu Türkiye'de de yalnız bıraktık. Kışlağı Horasan, menzili Baku, yaylası Almatı, sevgilisi Ankara, aşkı Aşkabat, gönlü Taşkent ve Semerkant olan Koca Şâir Ergeş Uçgun...

 

Türk Dünyasında, Afganistan’da ve Türkiye'de çeşitli yayın organlarında Türk Dünyası ve Türklük meselelerine ilişkin pek çok araştırma ve inceleme yazıları çıkan Ergeş Uçkun'un, "Yurt Koşugları" adlı bir şiir kitabı Türkiye’de Ötüken Yayınları arasında yayınlandı. ... Yurt Koşugları şiir kitabı onun şiirlerinin sadece bir kısmıdır. Prof. Orhan Söylemez diğer şiirleri ve yazılarını yayına hazırlıyordu. Düz yazıları da en az şiirleri kadar etkileyici ve önemlidir. Uçkun'un, Türkçe, Arapça, Farsça, Urduca ve Tacikçe şiirleri bulunuyordu. Çok sayıda yayına hazır kitabı bulunan fakat sağlık sorunları nedeniyle artık yazamadığına üzülen Uçkun, yaklaşık on yıldır Mersin'in Silifke İlçesinde yaşamaktaydı. O artık Allah'ın huzurunda.

 

Milletimiz böyle kıymetli evlatları kolay bulmuyor ama çabuk kaybediyor. Şiirini dünyanın her yerindeki Türk’ün okuyup anlayabileceği şekilde yazıyordu. Türk Dünyasına gelmiş ve gelebilecek tehlikeleri onun kadar iyi takip eden ve yorumlayan birini daha tanımadım. Yaşarken kıymetini bilemediğimiz son Dedem Korkut'umuzdu diyebilirim. Keşke internetteki, Yahoo'daki Türk Gazete Topluluğu'nda çıkan makalelerini, şiirlerini bir araya getiren biri olsaydı. Bir arzumu ifade etmeme izin verin: Basılmamış şiir ve yazılarının basılması ve adını, hizmetlerini yaşatmak için Adana Toros İlkokulu’na onun adı verilmesi gibi konularda bizlere gayretler düşüyor.

 

Milletimizin başı sağ olsun.

 

Onun Bursa’da yapılan Türk Dünyası Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği kurultayında okuduğu Turan’da Toy ve bana gönderdiği Turan’ımız şiiri ile sizleri baş başa bırakıyorum:

 

TURANDA TOY

 

Bir toy (1) qurung atli iller

Aching meydan aqsin seller

Chapandazgha devran kelsin

Yürekteki arman kelsin

 

Indey(2) saling, qnughlargha

Anighlargha(3), tunughlargha(4)

Uzaghlargha yavughlargha(5)

Qarindash jan-ajan kelsin

 

Ayting kelsin Noghay- Tatar

Alatayli, Sughun(6) suvar

Altay ili, qatar qatar

Saf-saf, tuman(7) tuman kelsin

 

Kette kichik, Huyungunular(8)

Siyenpiler, Siyungnular(9)

Ag-u Qoyunlular(10)

Chökchü Merkit, Nayman kelsin

 

Uyghurlar, Moghul Manchular

Eskimolar, kemanchiler(11)

Yaghlansin Baqam(12) Qamchilar

Qiratlargha devran kelsin

 

(13) Yengisayning, Tanghuzlari

(14)Aqtonghalaqning bozlari(15)

Khorasanning Ughuzlari

Fariyab Jevizjan kelsin

 

Yasansin(16), Bakhcha Saraylar

Dere tepeler, Tughaylar

Gushansin, Khanlar Giraylar

bughatur Batu khan kelsin

 

Girghiz Noghay, Qazaq ili

Cherkez Chechen, Qipchaq ili

Köroglunung, Chamlibeli

Bozqurt Azerbayjan kelsin

 

Qishqir kelsin, hemsayeler

Qalin(17) Gilimler yayalar

Kökböriler, Aqmayalar

Taghan Qazan, Chayan kelsin

 

Qizil ayaq, Qizilbashlar

Aqteriler Qaraqashlar

Aritilmishlar Apashlar

Aq-u Qizil insan kelsin

 

Qaraqalpaq, Alachapan(18)

(19) Mellechekmen, Qizil ishtan(20)

(21) Kigizshalvar, Yassitaban

Jümle yakhshi,-yaman kelsin

 

Chaghir kelsin, Oghlaqchilar

Miltighchilar, Qabaghchilar

Qilighilar,Nasaghchilar

Ölengchi, ghazelkhan kelsin

 

Yetti-Alas, Yetti Uruq

Salchighut-Taychighut,Qumuq

Toqquz Ughuz, ottuz Quduq

Atli atsiz, yayan kelsin

 

Qunghur-Qarluq, Ehli- Turan

Teke Yamut, Özbek Türkman

Türk-ü Tajik, Avshar Avghan

Hezar-Aymaq, Tayman kelsin

 

Ayting kelsin, Hanya- Qonya

Eskidünya, yengidünya

Balkh-u- bukhar Maqedonya

Qibris-Kerkük, Kirman kelsin

 

Av körmey, Lachin uchurmang

Yavni serhaddien kechirmeng

Düshmenni közden qachirmang

Qorughmal- qorughan kelsin

 

Öngden baring, irghavullar(22)

Hedir(23) bolung, Qarravullar(24)

Yasavullar bekavullar(25)

Yolnu aching, mihman kelsin

 

Yürüng qoch yigitler yürüng

Türkistanni yasantiring

Ilge temashalar bering

Külüb oynar zaman kelsin

 

Chaqna(26) yurtum, bostan bostan

Achil ghuncham, khendan kheNdan

Uchub qonub, perran perran

Seyreb, Hezar- dastan(27)kelsin

 

Uchqun derki, keldi chaghlar

Qurulsun, Altun Otaghlar

Chaqnasin Baburi-baghlar(28)

Babur kibi, baghvan kelsin

 

TURAN´IMIZ (29)

 

Yazgan-Haci Erges Uçkun

 

1

 

Çarhi-gerdan birle devrandasdir, devranimiz

Ars-u-Kürs Levh-u-kalemge, naks bolgan sanimiz

Safha safha, bab bab, Tarihdir dastanimiz

Yer yüzining cennetidir, sanli Türkistanmiz

Devr, bizning devrimiz, Devran bizim devranimiz

Ta ki, dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

Deryalar Altun saçarlar, Ka-ni -nimet Taglar

Müshk-ü-anberdir havalar, bay semiz topraglar

Hazreti - lokmanni bagi dek, sifalik baglar

Burda baslar Tarih-ü-burda açilgan çaglar

Devr bizning devrimiz devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

Burdadir, insan üyi, Ümmül-Bilad, Darul-beser

Burdadir, eski Sümerkent, burda baslar Hayr-u-Ser

Burda hak nuri yarar zülmetni her Sam-u-Seher

Burda dur nurul-hüda, kündüzdek aydin kiyçeler

Devr bizning devrimiz, devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

Biz vatan kurganimizda, Ta ki-Küsra yog idi

Kasri-Nemrud, Bagi-Firavn, Mülki -Dara yog idi

Özge sehr-u-özge kislak, özge ma va , yog idi

Yer yüzünde , London-u-Paris-u-Roma yog idi

Devr bizning devrimiz, devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

Burdadir, Romani yargan kahramanlarning Üyi

Hind-ü-Çin serdarlari, Cengiz hanlarning Üyi

A-li-Selcuk, A-li- Osman, Köreganlarning Üyi

Sark-u-Garb fatihleri, sahib-kiranlarnin üyi

Devr bizning devrimiz, Devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

 

2

 

Tangrim, Adem birle Havvani yaratgandan beri

Kim körübdür, kainatta, Avrupa Peygamberi

Asiyadir, Evliya-u-Enbiyalarning yeri

Azer oglu, Ibrahimdir , Ehli-Turandan biri

Devr bizning devrimiz, Devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

Ilm-u-Fen bünyadini, tarihte, bizler A-tamiz

Avrupaga, Bir-iki-Üç deb hesab örgatamiz

Arsimid ning A-tasiyga, ders bergen A-tamiz

Sahidi-ikbalimizdir, Tivekan, Girnatamiz

Devr bizning devrimiz,Devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

Han-Baluk, Hungariya, Turkhania da, bagimiz

Rum-u-Rey Gülhanemizdir, Tajmahal Çar-Bagimiz

Beldelerning ziynetidir, Ordamiz O tagimiz

Lale-Devri birle parlab , çaknagandir Çagimiz

Devr bizning devrimiz, Devran bizim devranimiz

Ta ki, Dünya bardir, bar bolgusi, Turanimiz

Jeddimiz Adem irur, Bozineler kardash imes

Yollarimiz ayridir, Darwin bize yoldash imes

Yaltirak nurdan gepirmek, hasyeti Haffash imes

kainatning sirri bizde, na-halef sirdas imes

Devr bizning devrimiz, devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

 

3

 

Ikki yüz yildan beri, Seytan esirdir Inglise

Dünyamizdan ketti Iblis, keldi bir Aldar- Köse

Her müsülmanning dilige, saldi ming bir vesvese

Ketmegey Aldar-Köse, keskin Kiliçni körmese

Devr bizning devrimiz, devran bizim devranimiz

Taki dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

Aç közüngnü , hoabi-gafletten, uyan Afr-Asiya

Ahd-u-Peyman kildi, Kaningni içerge, Avrupa

Birlesib kan tökmeseng, yoktur bu derdingge deva

Dost bolmas , Katili-aba-u ecdading sanga

Devr bizning devrimiz, Devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

Kozgaling ey Ehli-Turan, kozgalansin kaningiz

Kamçilang atlarni dostlar, kaçmasin düsmanigiz

Aksa aksin, hak yolunda derya derya kaningiz

Shad bolsun Ruhi-Ecdad, kayta kelsin sanigiz

Devr bizning devrimiz, devran bizim devranimiz

Ta ki dünya bardir, bar bolgusi Turanimiz

Bir agizdan nara tarting, kayta kelsin eski dem

Bir yakadan bash çikaring, oynasin lavh-u- kalem

Saçra Uçkun saçra yansin üç asirlik derd-u-gem

Yer yüzünde kalmasin, gadr-u-daga, zülm-ü-sitem

Devr bizaning devrimiz, devran bizim devranimiz

Taki dünya bar dir, bar bolgusi Turanimiz

 

………………

(1) -Düğün

(2) -Çağırmak,Davet

(3) -Aklı başında olan

(4) -Durulanmışlar,Aydınlar

(5) -Yakın,Uzak olmayan

(6) -Uzun boynuzlu kutup Geyiği

(7) -Bir grup insan,Tümen

(8) -Çinlilerin bize verdiği isim

(9) -Hunlar

(10)-Ak Koyunlu,Kara Koyunlu

(11)-Orta Asya ve Amerika' da yaşayan yerliler

(12)-Horasanda Kamçı sapı yapılan bir çeşit kırmızı köklü ağaç

(13)-Sibirya’daki yensi ırmağı boyları

(14)-Kutup

(15)-Boz yiğit, Bozkurt gibi

(16)-Süslensin

(17)-Halı

(18)-Özbekistan'da bir boy

(19)-Melle Deve rengi, melle chekmen, deve tüyünden yapılan giysi ve onu giyenler

(20)-Ermenilerin Horasandaki adı veya lakabı, kızıl şalvar veya kızıl don

(21)-Kiyiz,keçe yünden yapılan

(22)-Keşifçi Asker, Keşif kolu

(23)-Hassas,Gözü açık olmak, tetikte durmak

(24)-Bekçi Gezme

(25)-Yasavul bekavul, teşrifat grubu, karşılama/uğurlama ekibi

(26)-Güllerin var gücüyle açılması

(27)-Bülbül

(28)-Babür'ün Hindistan ve Orta Asya da yaptığı bağlar

(29) Turanımız şiirinde geçen anlaşılamayabilecek sözler için “Turanda Toy” şiirinin dipnotlarında olduğu gibi bir çalışma yapılması faydalı olacaktır.

 

 

 

 

(21 Şubat 1927-25 Mayıs 2009)

Arslan KÜÇÜKYILDIZ