Psikolojiyi Etkileyen Kişisel Faktörler...

Siz sınıfta ders yaparken bahçede bir arkadaşınız yüksek sesle bağırınca tepkiniz sınıftaki diğer kişilerle aynı mı oluyor? Günler öncesinden biletini aldığınız gösteriye, başlama saatinde gittiğinizde bir sonraki haftaya ertelendiğini öğrenince nasıl bir tepki verirsiniz? Bu tepki, aynı durumla daha sonra yine karşılaştığınızda verdiğiniz tepki ile benzerlik içeriyor mu? Sorulara verilen yanıtlardan, her insanın ruh hâlinin her zaman aynı olmadığı görülür. Bu farklılıkları yaratan kişisel faktörleri altı başlık altında inceleyebiliriz:

 

* Yaş ve cinsiyet: Bazı ruhsal sorunlar, belli yaş gruplarında daha fazla görülür. İnsanlarda ruhsal sorunlarla 30, 50 ve 65 yaş dolaylarında daha yoğun olarak karşılaşılabilir. Örneğin kadınlarda menopoz, erkeklerde andropoz dönemlerinde vücuttaki-cinsel hormonların miktarı değiştiğinden çeşitli sıkıntı ve ruhsal bozukluklarla karşılaşılabilir.

 

8-10 yaşlarında iken anne ya da babasını kaybeden bir çocuğun ruh sağlığı ileri derecede bozulabilir. Oysa 50-60 yaşlarında iken anne ya da babasını kaybeden yetişkin için bu durum bazen kısa süreli ve hafif bir ruhsal bozukluğa neden olabilir. Verilen örneklerde görüldüğü gibi insanın ruh sağlığı, çeşitli olaylar karşısında yaşına ve olgunluğuna göre farklı derecelerde etkilenir.

 

Annesi hastalanan bir kız çocuğunun, ev işlerinin kendisine kaldığı, bunlarla nasıl başa çıkacağı düşüncesi ve endişesiyle uykuları kaçabilir. Oysa erkek çocuk, kız kardeşi kadar sorumluluk duymayabilir. Örnekte görüldüğü şekilde aynı olay karşısında kız ve erkek çocukların davranışları farklı olabilir. Ruhsal sorunlar, kadın ve erkeklerde aynı etkileri yapmaz ya da aynı oranda görülmeyebilir. Ruh sağlığını etkileyen etmenler erkeklerde genellikle daha kalıcı etkiler bırakır.

 

* Alışkanlıklar: İnsanlar günlük yaşamlarını planlı ve programlı sürdürebildikleri ölçüde başarılı olurlar. Buna göre

de kişinin alışkanlıkları, ruh sağlığını olumlu ya da olumsuz yönde etkiler. Kişinin düzenli olarak yaptığı çalışma, dinlenme,

uyuma, yeterli ve dengeli beslenme, hobilerini uygulama alışkanlıkları ruh sağlığını geliştirir. Plansız programsız çalışma ve

kötü alışkanlıklar ise ruh sağlığını bozar. Örneğin bir öğrenci, zamanının çoğunu televizyon ya da bilgisayar karşısında ge

çirmeyi alışkanlık durumuna getirirse derslerindeki başarısı. Öğrencinin derslerindeki başarısızlığı da ruh

sağlığını bozar.

 

İnsanların ekonomik ve sosyal sıkıntılar yaşamasına neden olan sigara, uyuşturucu, alkol, kumar bağımlılığı gibi olumsuz alışkanlıklar ruh sağlığını bozan en önemli etkenlerdendir. Ülkemizde, insanları bu türlü olumsuz alışkanlıklardan kurtara–rak ruh sağlığını düzeltip topluma kazandırmak amacıyla AMA-TEM (Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma, Tedavi ve Eğitim Merkezi) gibi kurumlar kurulmuştur.

 

* Meslek: İnsanların geçimlerini sağlayarak yaşamlarını sürdürebilmeleri için çalıştıkları ve ihtisas sahibi oldukları iş şeklinde tanımlanan meslek, kişiyi ekonomik ve sosyal olarak tatmin etmelidir. Kişinin mesleğini severek ve isteyerek yapması ruh sağlığını olumlu etkiler. İş yoğunluğu çok fazla olan fakat yeterli kazancı olmayan meslekler, insanlarda bedensel ve ruhsal yönden sürekli bir yorgunluk yaratır. Bu yorgunluğun yarattığı stres, insanın tüm yaşamına yansıyarak ruh sağlığını bozar.

 

* Medeni durum: Ailede eşlerin, birbirlerine karşı sevgi, saygı ve anlayış içinde olmaları, ailenin tüm bireylerini ruhsal olarak rahatlatır (Resim 3.12). Eşler arasında sürekli anlaşmazlıklar çıkıyorsa, bunlar sevgi ve saygıyı azaltarak ruhsal sorunar yaratabilir. Böyle olumsuz aile ortamları, çocuklarda da çeşitli ruhsal bozukluklara neden olur. Çocuğun gelecekteki yaşamını da olumsuz şekilde etkiler.

 

* Beden sağlığı: İnsafnın beden ve ruh sağlığı birbirini tamamlayan özelliklerdir. Bedensel bir sorunla karşılaşan insanın, tüm düşünceleri bu sorun üzerinde yoğunlaşacağından ruhsal durum da etkilenir.

 

Güçlü bir kişiliğe sahip olan insanlar, bedensel bir sorunla karşılaştıklarında ruh sağlıklarını koruyabilirlerse bedensel sorjunu da obadan kayırabilirler. Kansere yakalanmış bazı insanların, sağlıklı bir ruh haliyle kanseri yendikleri görülmüştür. Kalıtsal etkenler, yetersiz ve dengesiz beslenme vb. durumlar, beden sağlığı ile birlikte ruh sağlığını dai)ozar. Şizofreni, panik bozukluk gibi bazı ruhsal rahatştzlıkla-nnkalıtsal nedenlerle oluştuğu bilinmektedir.