Kronik İshal...

ishal nedenleri - ishal belirtileri - ishal tedavisi - ishali kesen bitkiler

 

Çoğu kişi için ishal, daha sık ve daha yumuşak bağırsak hareketleri anlamına gelir. Tıbbi tanım ise ishali dışkı ağırlığındaki artış ile ilişkilendirir; dışkı ağırlığının günde 300 gramın üzerinde olması ishale işaret eder. Bu çoğunlukla, normalde dışkının %60 ila 85'ini oluşturan suyun aşırı miktarda olmasından kaynaklanır. Bu nedenle gerçek ishal sadece bağırsak hareketlerinin sayısını artıran (hiperdefekasyon) ya da dışkı tutamamaya neden olan hastalıklardan farklıdır.

 

İshal hekimler tarafından akut (bir ila iki hafta sürer) ve kronik (23 haftadan uzun sürer) olarak sınıflandırılır. Akut ishalin en yaygın nedeni viral ve bakteriyel enksiyonlardır. Pek çok vakada akut enfeksiyonlu ishal hafif bir sıkıntıdır. Bununla birlikte akut enfeksiyonlu ishalin dünya çapındaki etkisi çok büyüktür, yılda 5 milyondan fazla ölüme yol açar. Ölümlerin çoğu gelişmekte olan ülkelerdeki 5 yaş altı çocuklar arasında gerçekleşse de, gelişmiş ülkelerde de bu sayı az değildir. Örneğin ABD’de her yıl 250,000 kişi ishal nedeniyle hastaneye yatırılır. Hızlı teşhis ve uygun tedavi bu hastalıkla ilişkili sıkıntıyı büyük oranda önleyebilir.

 

Kronik ishalin de sağlığın yanı sıra sosyal ve ekonomik refah üzerinde önemli bir etkisi vardır. Çölyak hastalığı, iltihabi bağırsak hastalığı ve uzun süreli diyareik hastalık besin eksikliğine yol açar; bu da büyümeyi yavaşlatır ve bağışıklığı düşürür. Ayrıca sosyal etkileşimi etkiler ve çalışma saatlerinde büyük kayba neden olur.

 

İshalin Belirtileri

Yüksek ateş, bulantı, kusma ve karın ağrısı gibi diyareik hastalık belirtileri genellikle gastrointestinal sistemdeki herhangi bir hasardan kaynaklanır. Bu belirtiler ishalin nedenine bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi bununla ilişkisi olmayabilir. Bağırsak hareketleri günde 20 ya da daha fazla olabilir. Bazı hastalarda dışkıda kan ya da irin olabilir. Ayrıca dışkıda sindirilmemiş gıdalar da görülebilir.

 

Teşhis

Çoğu akut ishal vakası tanı ya da tedavi gerektirmez çünkü çoğu hafiftir ve çok az sıkıntı yaratır. 38.9 °C’nin üzerindeki ateş, dehidrasyon belirtileri, kanlı dışkılama, şiddetli karın ağrısı, bilinen bir bağışıklık hastalığı ya da yakın zamanda antibiyotik kullanımı acil tıbbi değerlendirme gerektirir. Tanısal incelemeler gerekli olduğunda, en faydalı araçlar dışkı kültürü ve parazit incelemesidir; ancak sonuçlar genellikle negatif çıkar ve hastaların çoğunda bir neden tespit edilmez. Kültür testi ne kadar erken yapılırsa, pozitif sonuç alınması ihtimali o kadar fazla olur. Son iki ayda antibiyotik kullanan hastaların dışkı örnekleri antibiyotik kaynaklı kolitin neden olabileceği toksinler için incelenmelidir. Ayrıca dışkı örnekleri, mikroskobik miktarda kan ve kolonda şiddetli iltihaba işaret edebilecek hücreler için kontrol edilir. Endoskopi muayenesi de bazen iltihabın kapsamını ve şiddetini saptamada yardımcı olur. Kan kimyasındaki (örneğin potasyum, magnezyum) değişiklikleri kontrol etmek için testler ve tam kan sayımı yapılabilir.

 

Kronik ishal biraz daha farklıdır, durumun görüldüğü çoğu hastaya bazı testler yapılır. Çoğu inceleme akut episoddakinin aynısıdır çünkü bazı enfeksiyonlar ve parazitler her iki türden ishale de neden olabilir. Kullanılan ilaçlar, diyet değişiklikleri, ailedeki hastalık öyküsü ve diğer belirtileri de içeren tam bir hasta öyküsü alınması gerekir. Belirtilerin şiddetini saptamada önemli kilit noktalar 4,5 kg üzerinde kilo kaybı, dışkıda kan ve gece şiddetlenen ishalin (hasta uyuyunca belirtilerin kötüleşmesi) mevcut olup olmamasıdır. Kronik ishalin incelenmesinde kan, dışkı ve idrar testleri yapılabilir. Ayrıca sıklıkla endoskopi ve röntgen incelemeleri yapılması gerekli görülür. Hastanın apandisit ameliyatı geçirdiği durumlar iltihabi bağırsak ameliyatı tanısının konulmasını sağlar. İşlemde çıkarılan numune hastalık bulguları içerebilir ve hastada İBH olduğuna dair ilk verileri sunabilir.

 

İshalin Sebepleri

İshal kalın bağırsaktaki (kolon) suyun büyük oranda emilmeden geçmesinden kaynaklanır. Kolon normalde günlük olarak gerekli olan suyun birkaç katını emebilir. Ancak bu rezerv kapasitesi dolduğunda, ishal gerçekleşir.

 

Enfeksiyon ya da hastalıkların neden olduğu ishal, ya aşırı sıvı üretimine yol açar ya da sıvı emilimini engeller. Ayrıca kolondaki yağlar ve safra asitleri gibi bazı maddeler de su emilimini engelleyerek ishale neden olabilir. Bunun yanı sıra dışkının kolondan hızlı geçişi de ishale neden olabilir.

 

Akut ishalin en yaygın nedeni enfeksiyonlar (yolcu ishalinin nedeni), gıda zehirlenmesi ve ilaçlardır. İlaçlar, özellikle de antibiyotikler ve antiasitler, aslında sık görülen ancak genellikle gözden kaçan nedenlerdir. Hem reçeteli hem de reçetesiz ilaçlar, hassas kişilerde ishale neden olabilecek laktoz ve sorbitol gibi katkı maddeleri içerebilir. Daha nadir olarak, bazen iyi emilemeyen malzemeler içeren bazı şekersiz yiyecekler de ishale neden olabilir. Alerjilerin veya deri değişikliklerinin incelenmesi de ishalin nedenine işaret edebilir. Rotavirüs de çocuklarda ishalin yaygın bir nedenidir.

 

Houston, Texas’taki Baylor Tıp Fakültesi’nde gerçekleştirilen bir çalışma, bağırsaklarında roavirüs olan çocukların kan dolaşımlarında da hastalığın olma ihtimalinin yüksek olduğunu göstermiştir. Kronik ishal ise genellikle daha kısa epizotlara yol açan durumların birçoğundan (enfeksiyonlar, ilaçlar) kaynaklanır; sadece belirtiler daha uzun sürer. Bazı enfeksiyonlar kronik hale gelebilir. Bu genellikle parazit enfeksiyonlardan (örneğin Giardiya) kaynaklanır ya da bağışıklık sisteminde bozulma olan hastalarda (örneğin AIDS hastaları) görülür.

 

Aşağıdakiler kronik ishalin yaygın nedenleridir:

 

AIDS

Kolon kanseri ya da diğer bağırsak tümörler

Endokrin ya da hormonel anomaliler (örneğin tiroit, diyabet)

Gıda alerjisi

İltihabi bağırsak hastalığı ya da İBH (Crohn hastalığı ve ülseratif kolit)

Laktoz intoleransı

Kötü emilim sendromları (çölyak ve Whipple hasalığı)

Diğer (alkol, mikroskobik kolit, radyasyon, ameliyat)

 

 

Komplikasyonlar

İshalin en önemli etkisi dehidrasyon ve kilo kaybıdır. Dehidrasyon belirtilerini fark etmek zor olabilir, ancak öncelikle susuzluk, ağız kuruluğu, güçsüzlük, baş dönmesi (özellikle ayaktayken), idrar renginde koyuluk veya idrara çıkmada azalma görülebilir. Şiddetli dehidrasyon vücut kimyasında değişikliklere yol açabilir ve ölümcül olabilir. İshalden kaynaklanan dehidrasyon, böbrek yetmezliği, nörolojik belirtiler, artrit ve cilt sorunları ile sonuçlanabilir. İltihabi bağırsak hareketi gibi bir durumdan kaynaklanan kronik ishaldeki dehidrasyon kişide böbrek taşı riskini artırır.

 

İshalde Alternatif Tedavi

 

Diyet

Tedavi, nedeni düzeltmeye yöneliktir ancak öncelikli amaç, dehidrasyonu ve besin eksikliklerini önlemek ya da tedavi etmektir. Akut ishal olan hastalarda bile gıda alımı mümkün olduğunca sürdürülmelidir. Hangi tip yiyeceklerden ne kadar tüketmek gerektiği konusunda bir hekime danışılmalıdır. Düşük yağlı diyetler ya da daha kolay sindirilebilir yağları içeren gıdalar bazı hastalara yardımcı olur. Sadece muz, pirinç, elma püresi ve kızarmış ekmek tüketilen BRAT diyeti ishalin giderilmesine yardımcı olabilir. Bu gıdalar irritasyona yol açmayan çözünür ve çözünmez lifler içerir. Eğer ekmek hafifçe yakılırsa, kömür, toksinleri ayırıp vücuttan atmaya yardımcı olabilir. Hasta bol bol sıvı almalıdır hatta şiddetli vakalarda damardan sıvı verilmesi için hastaneye yatmak gerekli olabilir. Hastada dehidrasyon varsa mutlaka hekime danışılmalıdır, eğer oral replasmanlar önerilirse ticari (Pedialyte vb) ya da ev yapımı preparatlar kullanılabilir. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) önerdiği preparat kolaylıkla hazırlanabilir, bu replasmanın sık sık ve ufak yudumlarla tüketilmesi gerekir:

 

Sofra tuzu: 3/4 çay kaşığı

Kabartma tozu: 1 çay kaşığı

Portakal suyu: 1 fincan

Su: 1 litre

 

Takviyeler

Besin replasmanı da ishalin önlenmesinde ya da tedavisinde rol oynar. Özellikle çinkonun bağışıklık sistemi üzerinde etkisi olabileceği ve bu mineral eksikliğinin kronik ishale yol açabileceği bilinmektedir. Ayrıca çinko takviyesi genç hastalarda büyümeyi teşvik edebilir. Sindirim bozukluklarının tedavisinde genellikle faydalı görülen besin takviyeleri şunlardır:

 

C vitamini: günde 50-500 mg

B6 vitamini: günde 50 ila 150 mg

Magnezyum aspartat: günde 400 mg

E vitamini: günde 400 IU

Glutamin: günde 3,000 mg

Sarımsak, kokusu alınmış: günde 2,000 mg

Meyan: ihtiyaç duyuldukça çiğnenir

 

Oakland Araştırma Enstitüsü Çocuk Hastanesi’nde (Oakland, Kaliforniya) yapılan çalışmalar, siyah (bitter) çikolatada bulunan kakao flavonoidlerinin bağırsaklardaki sıvı miktarını azaltabileceğini ve ishali rahatlatabileceğini bulmuştur. Bu konuda daha fazla çalışmaya gerek duyulsa da, araştırmacılar ishal tedavisi olarak çikolata kullanılmasının mekanizmasının bilinmemesine rağmen yüzyıllarca öncesine dayandığını ifade etmiştir.

 

Probiyotikler

Probiyotikler ağızdan ya da fitil olarak faydalı mikroorganizmaların alınmasıyla gerçekleştirilen bir tedavidir. Yapılan çalışmalar probiyotiklerin bilhassa antibiyotik kullanımından kaynaklanan ishalin tedavisindeki etkinliğini göstermiştir. Bu faydalı mikroorganizmalar arasında Lactobacillus acidophilus ve L. bifidus bakterileri ile Saccharomyces boulardii maya mantarı yer alır. İshali tedavi etmek için hastanın her gün bir kase yoğurt (actif Lactobacillus acidophilus kültürleri içeren) tüketmesi tavsiye edilir.

 

Alternatif olarak her öğün zamanı ya da yatmadan önce bir ya da iki acidophilus kapsülü alınabilir. Ohio State Üniversitesi probiyotiklerle tedavinin antibiyotik alan kişilerde ishal gelişme olasılığını azalttığını bulmuştur. Çalışmada antibiyotik kullanan kişiler içinde probiyotik almayanların %20’sinde ishal gelişirken, probiyotik kullananların yalnızca %8’inde ishal gelişmiştir.

 

Akupunktur

Yapılan bir çalışmada akut ya da kronik ishal olan çocuklarda iğnelerin yüzeysel olarak batırıldığı ve hemen çıkarıldığı yüzeysel akupunktur, ilaçlardan daha tedavi edici olmuştur. Bir başka çalışmada ise, akupunktur kronik ishal olan ve geleneksel tedaviye ya da Çin ilaçlarına yanıt vermeyen çocuklarda belirtileri ortadan kaldırmış ve dışkıyı normale çevirmiştir.

 

İshale Karşı Alınabilecek Önlemler

Uygun hijyen ve gıda işleme teknikleri pek çok vakayı önleyecektir. Yolcu ishali, gerekli olduğunda Pepto-Bismol ve/veya antibiyotiklerin kullanılmasıyla önlenebilir. En çok dikkat edilmesi gereken unsur dehidrasyonu önlemektir.