Pîrî Reis Neden İdam Edildi?

Pîrî Reis, 1547'de Mısır Kaptanlığı görevine getirilmiştir. Bu görevdeyken, 31 parça gemisiyle Aden'i Portekizlilerden geri almış ve Maskat'ı zaptetmişti. Basra Körfezi'nde bulunduğu sırada kuvvetli bir Portekiz donanmasının geldiğini haber almış ve körfezde sıkışmamak için 3 gemi ile oradan uzaklaşmıştı. Dönüşte gemilerden biri battı; ancak ikisi dönebildi. Geride 29 gemi bırakmış olduğu için hakkında idama karar verildi. Mısır'da boynu vurularak idam edildi. Mezarı Kahire'de bulunmaktadır. Tarihçiler arasında Pîrî Reis'in idam sebebi hakkında görüş birliği yoktur.

Kaynaklarımızda Pîrî Reis'in idam sebebi hakkında bir görüş birliği olmamasına mukabil, Portekizli yazar Couto'nun ve onun eserine dayanan diğer Portekizli tarihçilerin düşüncesine göre Pîrî Reis'in idam edilmesinin esas sebebi, padişahın emrine itaatsizliktir. Padişahtan aldığı talimata göre Pîrî Reis'in önce Basra'ya gitmesi, orada hazır bulunan 15.000 askeri ve diğer gemileri donanmasına dâhil ettikten sonra âni bir saldırıyla Hürmüz Adası'nı ele geçirmesi gerekiyordu. Dolayısıyla Basra'ya varana kadar başka bir işle uğraşmamalı, yani Portekizlilerin dikkatini çekmemeliydi. Bu itaatsizlik, Osmanlılar açısından iki vahim netice doğurmuştur. Birincisi, Hürmüz Adası'nın âni bir saldırıyla fethedilmesi imkânının, Portekizlilerin o sulara kuvvetli bir donanma göndererek tedbir almalarıyla tamamen ortadan kalkmış olmasıdır. Gerçekten de Hürmüz fethedilmediği sürece Türklerin ne Basra Körfezi yoluyla Hint Okyanusu'na rahat bir şekilde ulaşmaları, ne de Acemlere karşı yaptıkları savaşlarda Kızıldeniz yoluyla Basra'ya ikmal yapmaları mümkündü. İkinci, belki de daha önemli netice ise, Basra'ya gönderilen donanmanın büyük bir kısmının orada atıl vaziyette yatması sebebiyle Portekizlilerin gerek Basra Körfezi'nde, gerekse Aden sularında ve hattâ Kızıldeniz'de Osmanlılara karşı deniz üstünlüğünü elde etmeleriydi. Bu durumda Haremeyn, yani İslâm'ın mukaddes şehirleri Mekke ve Medine, Portekiz tehdidine her zamankinden daha fazla maruz kalmış oluyordu.16

Tarihi ve bilhassa sebeplerini tahminde zorlandığımız karmaşık hâdiseleri anlamak ve yorumlamak, hattâ ibret almak kolay olmasa gerek. Fakat hüküm vermek ve bilhassa geçmişlerimiz hakkında, şahıslarını, hatıralarını incitmeden konuşmak daha da zor. Ecdadımızın dünya barışı için tamamen iyi niyetli gayretler gösterdiği, ter ve kan döktüğü dönemlerde emeği geçmiş, kendisine dünya çapında bir saygınlık nasip olmuş Pirî Reis için de; "Allah sâ'yını meşkur ve makbul, kendisine de rahmet ve mağfiret etsin." diyoruz.