16. Yüzyılda Nesir

Şiir kadar olmamakla birlikte 16. yüzyılda klâsik Türk nesri de önemli bir gelişme göstermiştir. Ne var ki yine bu dönemde özellikle nesir dilinin Arapça ve Farsça kelimelerle ağırlaştığı görülmektedir. 16. yüzyılda başta mensûr hikâyeler, tarihler, biyografi eserleri, şuarâ tezkireleri, dînî-tasavvufî eserler, şerhler ve lügatler olmak üzere nesir hâlinde birçok eserin verildiği görülmektedir.

Tarihler: Tevârîh-i Âl-i Osmân (=Rûhî Târihi) [Rûhî Çelebi], Tevârîh-i Âl-i Osmân (Kemal Paşazâde), Tevârîh-i Âl-i Osmân (Lütfî Paşa), Tabakâtü’l-memâlik fî-derecâti’l-mesâlik (Celâlzâde Mustafa Çelebi), Siyer-i Enbiyâ-i İzâm ve Ahvâl-i Hulefâ-i Kirâm ve Menâkıb-ı Selâtîn-i Âl-i Osmân (=Târih-i Ramazanzâde=Târih-i Nişancı) [Küçük Nişancı Mehmed Paşa bin Ramazan Çelebi], Tâcü’t-tevârîh (=Hoca Târihi) [Hoca Sa‘deddîn], Tevârîh-i Âl-i Osmân (=Selânikî Târihi) [selânikli Mustafa Efendi], Künhü’l-ahbâr (Gelibolulu Âlî).

Şuarâ Tezkireleri: Heşt Behişt (=Tezkire-i Sehî) [sehî Bey], Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratu’n-nuzemâ (=Latîfî Tezkiresi) [Latîfî], Gülşen-i Şuarâ (=Ahdî Tezkiresi) [Ahdî], Meşâ’irü’ş-şuarâ (Âşık Çelebi), Kınalızâde Tezkiresi (Kınalızâde Hasan Çelebi), Beyânî Tezkiresi (Beyânî).

Dînî-Tasavvufî Eserler: Vasiyyetnâme (Birgili Mehmed Efendi), Etvâr-ı Seb‘a (Sofyalı Bâlî), Âdâb-ı Menâzil (Karamanlı Abdüllatîf bin Durmuş), Menâkıb-ı Seyyid Hârûn (Abdülkerîm bin Şeyh Mûsâ), Menâkıb-ı Akşemseddîn (Enîsî), Cevâhirü’l-menâkıb (Şefîk Efendi), Menâkıb-ı Şeyh Mehmed ed-Dagî (Gelibolulu Mustafa Âlî), Menâkıb-ı Cevâhîr (Yahya bin Bahşî), Menâkıb-ı Veyse’l-Karanî (Lâmi‘î Çelebi), Menâkıb-ı Emîr Sultân (Şevkî Mehmed bin Ahmed Efendi), Menâkıb-ı Şeyh Mecdü’d-dîn (İlyas ibn Akhisârî).

Diğer mensûr eserler: Edebiyat bilgileri veren ilk eserlerden Bahrü’l-ma‘ârif (Gelibolulu Mustafa Sürûrî), Ahlâk-ı Alâyî (Kınalızâde Ali Çelebi), tefsir kitaplarından İrşâdü’l-Aklı’s-selîm ilâ Mezâyâ’l-Kurâni’l-azîm (Ebu’s-su‘ûd Efendi), ahlakî ve didaktik muhtevalı eserler Miyârü’l-esrâr (Yûnus bin Halîl), Gülşen-i Mülûk (Rumelili Za‘îfî), bâhnâme nitelikli Dâfi‘u’l-gumûm Râfi‘u’l-hümûm (Deli Birâder), Kitâb-ı Bahriyye (Pîrî Reis), Menâzırü’l-avâlîm (Trabzonlu Mehmed Âşık), Târih-i Hind-i Garbî (=Ahvâl-i ‘Âlem-i Cedîd=Târih-i Yeni Dünya) [Mehmed Yûsufü’l-Herevî], Sokollu hakkında yazılan Cevâhirü’l-menâbıb, Mimar Sinan hakkında yazılan Tezkiretü’l-ebniye, Tezkiretü’l-bünyân, Ferîdun Bey Münşeâtı...

Bunlardan başka Bilimsel Eserler başlığında örneklendirilmiş olan biyografik eserler, şerhler ve lügatler yanında Hikâyet-i Anabacı (=Hikâye-i Hâce Abdurraûf=Hikâye-i Dendâniyye), Bedâyi‘ü’l-âsâr (=Letâif-i Cinânî), Tûtînâme, Cevâmi‘ü’l-hikâyât ve Levâmi‘ü’r-rivâyât, Yûsuf u Züleyhâ Hikâyesi, İbretnümâ (=İbretnâme), Hikâye-i Ebû Ali Sînâ ve Ebu’l-Hâris (=Esrâr-ı Hikmet), Hikâye-i Mihr ü Vefâ, Mecma‘u’l-letâif (Lâmi‘î Çelebi), Mecma‘u’l-letâif (Zâtî) [manzum-mensur], Harnâme (Hüsâm Şâhrâvî el-Cülûgî) [manzum-mensur], Letâif-i Cinânî (Bursalı Cinânî), Menâkıb-ı Hamsîn (müellifi meçhul) gibi bir bölümü telif, bir bölümü uyarlama, bir bölümü ise çeviri olan mensûr hikâyeleri de 16. yüzyıl nesrinin örnekleri arasında saymak mümkündür.