Türklerde Dekoratif Sanatlar...

Türklerde Dekoratif Sanatlar

MODERN DEKORATİF SANATLAR

Dekoratif sanatların yozlaştığını gören sanatçılar, bu sanatların eski gücüne kavuşabilmesi için bazı ilkeler ortaya attılar: Malzemenin özelliklerine saygı duymak (bu da her tekniğin özerk kalmasını sağlıyordu) ; biçimleri akılcı bir yolla kullanıma uydurmak; dekoru da biçime uydurmak. Fransa'da 1863 yılında sanat meslekleri teknisyenlerinin bir dekoratif sanatlar birliği oluşturdukları görüldü; bu hareket dekoratif sanatların yenilenmesini sağladı. Yaşayan yeni üslupları (1900'de Modern üslup; 1925'te "dekoratif sanatlar" üslubu) yaratmak için yapılan ilk girişimler, XIX. yy' in yanılgıları içinde direttikleri için başarısızlığa uğradılar; ama bireysel girişimler, birbirini izledi. Aynı dönemlerde önce Almanya'da, sonra da A.B.D'nde ortaya çıkan Bauhaus topluluklarının ve "sanayi estetiği" akımının gelişmesiyle, XX. yy'a özgü bir dekoratif sanatlar üslubu yaratıldı. Dizayn etkinlikleriyle bu modern üslup, 1950 yıllarından sonra dünyanın çeşitli ülkelerine dağıldı.

TÜRKLERDE DEKORATİF SANATLAR

Türklerin îslâm dinini benimsemelerinden önceki dönemden kalma dekoratif sanat örnekleri olarak nitelenebilecek ürünler arasında hah, kilim, çeşitli kap kaçak süslemeleri ye maden işçiliği ürünleri sayılabilir. Bunlarda önceleri hayvan motiflerinin ağır bastığı, ama daha sonra bitkisel süslere de yer verildiği görülür.

İran Selçuklularında (X. ve XII. yy' lar), dekoratif sanatlara önem verilmiş, özellikle mimarlık alanında, geometrik motiflerle bezenmiş çini, sırlı tuğla, vb. kullanılmıştır. Anadolu Selçukluları mimarlığında da mozaik çini ve taş işçiliği önem kazanmış, daha sonraları geometri! süslerden, hem taş, hem de ağaç işçiliği alanında yararlanılmıştır. Anadolu Selçuklularının dekoratij sanatlarında mozaik çininin önemli yeri vardır. Camilerin ve medreselerin, içlerinin olduğu kadar, dışlarının süslenmesinde de çiniye yer verilmiştir.Anadolu Selçukluları, seramik sanatının yanı sıra, halı dokumacılığında da güzel örnekler vermişlerdir.

Bu alanda da geometrik motiflerden yararlanılmış, ama ayrıca, üsluplaştırılmış bitki motifleri de kullanılmıştır. Halıların kenar süsleriyse, kufi yazılarla bezenmiştir. Ote yandan, Selçuklular yazı ve tezhip sanatında da büyük ustalığa ulaşmışlar ve değerli örnekler vermişlerdir. Anadolu'da Selçuklulardan sonraki beylikler döneminde, dekoratif sanat ürünlerinde yavaş yavaş bir yalınlaşma görülmüş, bu tutum Osmanlı sanatında daha da belirginleşmiştir. Sözgelimi,mimarlık alanında taş işçiliği eski önemini yitirmiş, ama çini (özellikle mozaik tekniğiyle gerçekleştirilmiş olan ürünler; sözgelimi, İstanbul'da XV. yy'ın ikinci yarısında gerçekleştirilen Çinili Köşk) çok daha önem kazanmıştır. Çini süslemelerde geometrik öğelere geniş yer verilmiş ve çeşitli eski yazı örneklerinden süslemede yararlanılmıştır. XVI. yy'ın ikinci yarısında çinilerde lale, karanfil, vb. çiçekler, kuş ve daha başka hayvan motiflerine yer verilmiştir. Seramik alanındaki ilk Osmanlı örnekleri XV. yy'dan kalmadır; ayrıca yazı ve tezhip sanatı da son derece geliştirilmiştir. XVI. — XVIII. yy'lar arasında gerçekleştirilmiş rahleler ve Kur'an cüzü mahfazaları da kakmalarla (sedef, fildişi) süslenmiştir. Osmanlılar ayrıca, dekoratif süslemenin cam işçiliği alanında da çok güzel örnekler vermişlerdir.

Osmanlı döneminde yapılmış olan Beylerbeyi ve Dolmabahçe saraylarının çeşitli bölümlerindeki süslemelerde,ampir,barok,rokoko üsluplarının yanı sıra,Doğu süsleme sanatının etkileri ve seçmeci bir üslupta yapılmış örneklerde yer verilmiştir.