Etrüsk Dini, Etrüsk Tanrıları Ve Etrüsk Mitolojisi

Roma Medeniyetinin başat unsuru olmalarına rağmen, İtalyan coğrafyasının etnik ve kültürel inançlarından oldukça farklı kültür ve genetiğe sahip Etrüsklerin inanö sistemleri vahiy izleri de taşıyordu.

Etrüskler ve Etrüsklerin Dini inançları

Etrüskler olarak adlandırılan kavmin İtalya yarımadasına tam olarak nereden geldikleri hala tam olarak çözülememişlerdir. M.Ö. 8. Yüzyıl ile yaklaşık 1. yüzyıl arası orta İtalya’ da Tiber ile Arno nehirleri arasında yer alan Toskana (Etruria) bölgesinde yaşamışlardır.

Herodot tarihine göre Etrüskler Anadolu'dan İtalya'ya göçmüşlerdi, Pek çok tarihçi de Heredor'u kaynak alarak Etrüskler ile Anadolu arasında bağ kurmuştur. Gerek dini inançlarının vahiy esintileri taşıması gerekse sosyal hayatlarında kadına verdikleri özel yerden dolayı Etrüsklerin kökeninin Doğu uygarlıklarına dayandığı görüsü hakimdir. Hatta Etrüskler ile Türk gelenekleri arasında benzerlikler dikkat çekmektedir. Özellikle mezar kültüründe yoğunlaşan bu benzerliklerin yanı sıra DNA araştırmacıları, bu kavim ile Anadolu ve Orta Asya halklarının arasında genetik benzerlik olduğunu belirtmektedir. Hatta bu benzerlik üzde 80'lere varan bir orandadır.

Bütün bu bilgiler ışığında, bu medeniyetin kökenleri ile ilgili teoriler bilimsel olarak ne kadar doğrulanabilir bilinmez ama şurası kesin ki gerek inanç, gerek sosyal hayat gerekse genetik açıdan Etrüskler dönemindeki komşularından oldukça farklı bir etnik unsurdu.

ETRÜSKLER KENDİLERİNE RASENA DİYORLARDI

İtalya'nın Toskana bölgesinde ve ve Alp dağlarının yamacında ve yaşayan Etrüskler, Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla çağrılırken, Yunanlar onlara Tyrrhen veya Tyrsen diyorlardı. Etrüskler ise kendilerini Kendilerine Rasenalar olarak çağırıyordu.

Etrüskler'in hangi dili kullandığını tam olarak bilemiyoruz. Onlardan kalan bir kaç kitabe ve onlar hakkında Latin yazarları tarafından yazılan rivayetler dışında yazılı eser bulunamıştır. Etrüsk alfabesiyle yazılmış kitabeler ise, oldukça kısa olup, pek az sayıda kelime içermektedir.

Etrüsk dilinde yazılı kitabelerin bir kısmı grafitti şeklindedir; bir kısmı ise sadece anne, baba, eşlerin adlarını ve çocuk sayısını bildiren mezar taşlarıdır. Etrüskler döneminden kalan vazo süslemeleri, anıtlar, heykeller, mezar taşlar, rölyefler ve kabartmalardaki ikonografi bize Etrüsk mitolojisi hakkında sınırlı da olsa fikir verebilmetedir.

M.Ö 8. yüzyılın ortalarından itibaren, yaklaşık M.Ö. 2. asra kadar bölgede hâkim kültür konumunda olan Etrüsk Medeniyeti, Roma Devleti'nin kuruluşundan sonra zayıflamaya başlamış ve şehirlerinin birer birer Roma hâkimiyetini tanımasından sonra zamanla Roma İmparatorluğunun medeniyet potası içinde erimiştir. Fakat bu erimede aslan payı yine Etrüsk inançlarının olmuştur. Roma’daki dinsel yaşam ve özellikle kırsal alandaki din anlayışı Etrüsk inançlarından ziyadesiyle etkilenmiştir. Kİ Roma'nın doğuş efsanesi kurt tarafından beslenen Romos ve Romulus kardeşler efsanesi bile özü itibariyle Etrüsk mitolojisine aittir.

Etrüskler dini inançlarına oldukça sadık bir kavimdi. Kendisini çeşitli şekillerde gösteren vahiysel bir tanrı inanöları vardı. Fakat zamanla Antik Yunan inançlarının etkisiyle birlikte antropomorfik tanrı tasvirleri de oluşmuştur. Bu etki ile Tanrı ve tanrıçalar antropomorfik bir surete kavuşurken, demonlar (cinler) ve küçük tanrılar chtonik vasıflarını korumuşlardı.

ETRÜSKLER HANGİ TANRILARA İNANIYORLARDI?

Etrüsk inancı bir vahiysel izler taşıyan unsurlara sahipti. Tanrılar iradelerinin nasıl bilineceğini topraktan çıkan çocuk görünümlü bir ihtiyara bahşetmişlerdi. Ki kısmen Hızır, kısmen Hıdırellez inancını andıran bu düşünce Etrüsklerde ahiret inancı ve kadre inanç olduğunu göstermektedir.

Her şeyin tanrılar tarafından takdir edildiğineinanan Etrüskler, tanrısal iradenin keşfedilebilmesi için kehanet metinlerine inanıyorlardı. Bu metinlerde, hem yaşamın her alanını düzenleyen kurallar hem de kehanet ritüelleri vardı.

Roma efsanelerinde de zikredilen kuş seyri (auspicia), yıldırımların düştüğü yerlerin kutsal atfedilmesi (fulgurales) ve yeni kurban edilmiş hayvanın iç organlarını okuma (haruspicia) inançları vardı. Bu inanölar Romalılar tarafından kendilerine uyumlu hale getirilmiştir.

Etrüsklerin en büyük tanrısı, Voltumna tabiatın yeşermesinden ve bitkilerin büyümesinden sorumluydu.

Tin ya da Tinia adıyla tapınılan tanrı da oldukça önemli bir yere sahipti. O, Zeus ve Odin gibi yıldırımlar atıyor ve baba figürünü sembolize ediyordu. Hatta zamanla onun Romalılarda Yunan inançlarının etkisiyle Jüpiter adlı ulusal tanrıya dönüşmüş olması belki de Zeus ve Odin'e ilham olabilme ihtimalini dahi doğurmaktadır.

Tanrı Tin'in eşi olarak tasvir edilen Uni ise Romalılar tarafından şehrin koruyucusu sayılıyordu. Uni de zamanla Yunan tanrıçası Hera’ya benzetilerek Luno adını almıştı.

Etrüskler, bu saydığımız 3 ulu tanrının ya da başka bir deyişle baştanrıların yanı sıra başka tanrılara da inanıyorlardı. Ancak küçük tarılar diyebileceğimiz bu tanrılar da Yunan kültürünün baskınlığı reddedilemez.

Apulu adlı Etrüsk tanrısı, Yunan tanrısı Apollo'nun muadilidir. Zaten hem isim hem de rol aldığı mitolojik öyküleriyle Yunan ile Etrüsk inançlarının kaynaşmasının en güzel göstergesidir. Yunan kahramanı Herkül'ün Etrüsk mitolojisindeki benzeri Hercleismiyle'dir. Birçok tanrı ve tanrıça özelliklerinin yanı sıra isimlerinin de Yunan mitolojisindeki isimlerden köken almış olması Etrüsk mitolojisindeki Yunan ve Roma etkisini perçinlemektedir.

Akıl tanrıçası Menerva, aşk tanrıçası Turan, yer altı tanrıçası Culsu ve ana tanrıça Cel ati de önde gelen tanrıçalardandır. Etrüsk mitolojisindeki önemli ve güçlü yeryüzü tanrıçası Cel ati'nin ismini oluşturan iki sözcük "dünya" ve "ana"nın birleşimidir. Yani bir nevi ana tanrıça uzantısı olduğu barizdir. Greklerin Demeter'i ile Romalıların Terra Mater'i bu tanrı benzeşim içerirler.

Bunların dışında daha önemli tanrıçalarla ilişkilendirilmiş daha küçük tanrıçalar bulunur, bunlara özgün bir isim ile Lasa denir. Alpanu, Achavisur ve Zipna aşk tanrıçası Turan'ın yardımcısı Lasalardır.

Etrüsk mitolojisinde su tanrısı Nethuns, güneş tanrı Usil, orman tanrısı Selvans, zaman tanrısı Satre zikredilebilir. Yunan ve Roma mitolojileriyle olan yakın ilişki bu tanrılarda da göze çarpar. Satre Roma mitolojisindeki Satürn ile denkken Usil Yunan mitolojisindeki Helios ile denktir.

Larlar Manlar ve Penatlar ve Novensiles bilhassa ev tapımında önemliydiler.

Etrüsk inancının Roma inançları üzerindeki bir diğer etkisi ise, Tanrıların var olmalarının tek tezahürünün zamanı belirlenebilen filleri yapabilmeleridir. Numen olarak da bilinen bu olgu, hem Tanrısal filleri hem de Tanrı’nın kendisi için kullanılır.

Eski Roma dini arkaik ve tarımsal olması ve ayrıca Etrüsk etkisi altında olması hasebiyle Tanrıların tasvirlerini yapmıyordu. Tanrıları tasvir etme geleneği daha sonra Yunan etkisiyle ortaya çıkmıştır.

Etrüsk ve dolayısıyla Romalı dini inanç sisteminde Tanrı’nın antropomorfik tasviri yoktu ve sadece kültler ve Tabiat işaretleri (kehanetler) vasıtasıyla anılabilirdi.

Yunan düşüncesi ise Tanrıları mitler ve kültsel imgeler yardımıyla tasavvur edebiliyordu.

Sözün kısası; animistik dönemden sonra (numen) Romalılar Grek tanrılarıyla tanışmışlar ve mitolojik düşünceyi devralmışlardır.

Tüm bunların sonucu Romalı’ nın dini, insanların temel ihtiyaçlarının da üstünde kozmik ve soyut güç olarak görmemesidir. Romalı’ ya göre din pragmatiktir, ve güncel hayatın ve devlet işlerinin bir nevi hizmetindedir

Bir diğer önemli nokta Roma’ nın yabancı kültür ve Tanrılara karşı hoşgörülülüğüdür.

Bütün bunlardan hareketle Roma dinin tanrılarının bir kısmının yerli, bir kısmının Grek menşeili ve bir kısmının Etrüsk olduğu söylenebilir.