Tenkid...

Bir kimse veya bir şeyin iyi veya kötü yönlerini bulup çıkarma... Lügat manasıyla tenkit. Veya matlup şekliyle-iyi olması için kötü yönlerini söyleme. Böyle yapıcı tenkit cemiyetin her zaman ihtiyaç duyduğu bir unsur. Zaten tenkit deyince akla ilk de son da gelen yapıcı tenkit olmalı. Esasen güzele çirkin, iyiye kötü demek tenkit değil yalan olur. Çok güzellerde az çok kusur olması ise onların güzelliğini ihlal etmez. İşte kemale doğru adımlamak için güzel tenkide açık kapı. Yani kavl-i leyyin ile damara dokundurmadan, hissiyatı kırmadan iyinin zuhuruna ortak olma nasibi.

Tenkit istişareyi tamamlar, tebliğe ortak olur, bazen istişare tarzında güzel tenkitler yapılır. Burada niyet, ilimle ve güzelle ve insafla at koşturur.

“Tahkiksiz tenkit zulümdür.” Tahkik ilmin mayası; ilimsiz tenkit zehir olur öldürür, ittifakı yok eder. Tenkit edilenlere bu gibi tenkitlerin esasen zerre miskal zararı olmasa bile ittifaka zarar olduğundan yine zarardır; fakat yine de zararın en büyüğü tenkidi alelade yapana olur.

Tenkit müessesesi eksikleri giderme, kemle erdirme hususunda itmam edici ve tebliğ vesilesi olarak kullanılırsa cemiyetin ihtiyaç duyduğu bir unsur olur. Nefis muhasebeleri, nefis murakabeleri ve şahs-ı manevi muhasebe ve murakabesi zuhur eder, adımlar emin olur.

Tenkitçi bu hususa çok dikkat eder, murakabe için gerekli ilimle de uyanık olur.

Tenkitte insaflı olmak gerek. Herşey- de olduğu gibi insaflı tenkitte de ilim gerek.